Osuwiska należą do najniebezpieczniejszych i najczęściej występujących geozagrożeń na terenie Polski. Co roku przynoszą ogromne straty powodując zniszczenia w infrastrukturze, uprawach, drzewostanie. Ruchami osuwiskowymi najbardziej zagrożony jest rejon Karpat. Na tym terenie stanowiącym zaledwie kilka procent powierzchni kraju występuje ponad 90 proc. wszystkich osuwisk w Polsce.
Od 2006 r. funkcjonuje System Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO). Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy prowadzi szczegółowe analizy terenów zagrożonych i dokumentuje istniejące osuwiska. Wg stanu na 18 czerwca 2025 r. w bazie SOPO zarejestrowanych jest 95 860 osuwisk i 9 387 terenów zagrożonych ruchami osuwiskowymi. Na terenie województwa podkarpackiego do bazy SOPO wpisanych jest 46 548 osuwisk i 2 239 terenów zagrożonych ruchami osuwiskowymi. To najwięcej spośród województw. Dalej są: małopolskie z 36 687 zarejestrowanymi osuwiskami, śląskie – z 6 599 i pomorskie z 1 096.
Na Podkarpaciu najwięcej osuwisk zarejestrowanych jest w powiecie rzeszowskim (5 388) i sanockim (5 308). Dalej w: przemyskim (4 872), brzozowskim (4 234), bieszczadzkim (4 058), leskim (3 606), dębickim (3 461), jasielskim (3 432), ropczycko-sędziszowskim (3 187), strzyżowskim (2 912), krośnieńskim (2 696) i przeworskim (1 504).
Jednostki samorządu terytorialnego mogą się starać o dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań dotyczących stabilizacji lub zabezpieczenia osuwisk niszczących lub zagrażających infrastrukturze komunalnej stanowiącej własność samorządu.
Dofinansowanie udzielane jest na: wykonanie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i projektu budowlanego, wykup nieruchomości, a także zakup materiałów, urządzeń oraz wykonanie robót budowlano-montażowo-instalacyjnych, związanych ze stabilizacją lub zabezpieczeniem istniejącego osuwiska oraz naprawą, odbudową lub budową infrastruktury komunalnej. Może zostać udzielone również na przeniesienie istniejącej infrastruktury komunalnej poza obszar osuwiska, jeżeli stabilizacja osuwiska jest niemożliwa lub koszty stabilizacji będą wyższe od kosztów przeniesienia infrastruktury.
Dotacja udzielana jest w kwocie stanowiącej nie więcej niż 80 procent kosztów kwalifikowanych zadania.
Warunkiem jej uzyskania jest zgłoszenie potrzeb do Wojewody Podkarpackiego, spełnienie wszystkich wymogów wynikających z wytycznych oraz uzyskanie pozytywnej opinii Wojewódzkiego zespołu osuwiskowego do każdego ze zgłoszonych zadań. O ostatecznej kwocie środków przyznanych dla województwa na realizację zadań osuwiskowych decyduje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.
W tym roku w propozycji zadań priorytetowych, jaką Wojewoda Podkarpacki przesłała MSWiA, uwzględnionych zostało 17 zadań zgłoszonych przez 10 samorządów. Zgłoszono też potrzebę uzyskania dofinansowania do realizacji zadania wieloletniego zawnioskowanego przez Marszałka Województwa Podkarpackiego (realizację tego zadania zaplanowano na lata 2025-2026). Szef resortu przyznał pieniądze dla wszystkich tych zadań.
W 2025 r. realizowanych więc będzie 7 zadań polegających na opracowaniu dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, 5 polegających na opracowaniu projektów budowlanych, a także 6 wykonawstw obejmujących roboty budowlane związane ze stabilizacją lub zabezpieczeniem istniejących osuwisk. Na ich realizację planuje się wydatkować w 2025 r. dotację w łącznej kwocie 21 621 520 zł.
– Aktualnie prowadzone są działania, aby w tym roku dofinansowaniem z budżetu państwa objętych zostało dodatkowo 5 zadań osuwiskowych (4 dokumentacyjne plus wykup nieruchomości). Wnioskowana wartość dofinansowania dla nich wynosi 692 000 zł – mówi Teresa Kubas-Hul, Wojewoda Podkarpacki.
Samorządy po przeprowadzeniu postępowań o udzielenie zamówień publicznych i wyłonieniu wykonawców zadań zwracają się do Wojewody Podkarpackiego z wnioskami o zawarcie umów dotacji. Do 18 czerwca zawartych zostało 7. Kolejne 7 wniosków jednostek samorządu terytorialnego o zawarcie umów dotacji jest w trakcie weryfikacji.
Wartość dotacji przyznawanych co roku na realizację zadań osuwiskowych uzależniona jest od wielkości potrzeb zgłoszonych przez samorządy oraz możliwości finansowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Od 2010 do 2024 roku otrzymane i wykorzystane dotacje na Podkarpaciu to 211 249 031 zł.