Gmina, powiat oraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych, zwane dalej „organizatorem”, może utworzyć wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostkę i uzyskać dla tej jednostki status zakładu aktywności zawodowej, jeżeli:
- co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowią osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy:
a) zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,
b) zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osób, w stosunku do których rada programowa, o której mowa w art. 10a ust. 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej; - spełnia warunki, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 2 i 3 cyt. ustawy;
- przeznacza uzyskane dochody na zakładowy fundusz aktywności;
- uzyska pozytywną opinię starosty o potrzebie utworzenia zakładu aktywności zawodowej.
Stan zatrudnienia osób niepełnosprawnych, o których mowa w pkt 1) lit. b, nie może być wyższy niż 35% ogółu zatrudnionych.
Podstawą prawną ww. warunków do nabycia statusu zakładu aktywizacji zawodowej jest art. 28 i 29 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Szczególnym rodzajem pracodawcy rynku chronionego są funkcjonujące na terenie naszego województwa zakłady aktywności zawodowej. Zapewniają one niezbędną rehabilitację zawodową i społeczną dla osób dotkniętych głębokimi dysfunkcjami. Są to osoby niezdolne do pracy na rynku otwartym, dotknięte długotrwałym wykluczeniem społecznym. Czas pracy w ZAZ jest krótszy niż wynikałoby to z kodeksu pracy, zatrudnienie realizowane jest pod opieką i nadzorem instruktorów, oprócz tego realizowany jest tam szeroki zakres rehabilitacji społecznej i zdrowotnej. Działania te mają na celu maksymalne możliwe przywrócenie sprawności do wykonywania obowiązków zawodowych i docelowo – zatrudnienie poza ZAZ.
Wolne miejsca pracy w tego typu jednostkach zdarzają się niezwykle rzadko, przede wszystkim z uwagi na małą rotację osób pracujących. Środowisko osób niepełnosprawnych i pracodawców postuluje także zwiększenie liczby zakładów aktywności zawodowej, których liczba jest zdecydowanie zbyt mała (w dużej części powiatów nie ma ich w ogóle, niezabezpieczone pozostają potrzeby osób niepełnosprawnych z powiatów grodzkich – Przemyśla, Tarnobrzega). Działania w tym kierunku napotykają w pierwszym rzędzie na poważnej trudności finansowe – samorząd województwa nie jest aktualnie w stanie wyasygnować środków na tworzenie nowych jednostek.
Informacji odnośnie możliwości zatrudnienia w ZAZ można poszukiwać tylko poprzez bezpośredni kontakt z daną jednostką. Warunkiem koniecznym zatrudnienia jest posiadanie orzeczenia o odpowiednim stopniu lub przyczynie niepełnosprawności. Nie jest istotne, czy zostało ono wydane do celów rentowych czy pozarentowych, nie ma również żadnych wymogów odnośnie treści wskazań na temat rodzajów zatrudnienia.
