Podkarpacki Urząd Wojewódzki
w Rzeszowie

Choroba opisana po raz pierwszy w 1920 roku (Kenii, Montgomery). W Europie ASFV pojawił się w Portugalii (1957, 1960) skąd rozprzestrzenił się na kolejne kraje europejskie.
Pierwsze ogniska choroby (najpierw u dzików, potem u świń) odnotowano w Polsce w 2014 r. w województwie podlaskim, 800 m. od granicy z Białorusią. Afrykański pomór świń to zakaźna i zaraźliwa, wolno szerząca się choroba świń domowych i dzikich, występująca od kilkudziesięciu lat w Afryce.
Wirus ASF (ASFV) nie jest chorobotwórczy dla ludzi oraz innych gatunków zwierząt.
W większości krajów wystąpienie choroby doprowadziło do zasadniczych przekształceń w sposobie chowu świń (likwidacja gospodarstw drobnotowarowych, rozwój dobrze bioasekurowanych ferm wielkotowarowych). Choroba ma ogromne konsekwencje ekonomiczne. Kraj traci prawo eksportu świń i wieprzowiny. Mimo kilkudziesięciu lat badań nie opracowano skutecznej szczepionki. Nie ma perspektyw, by taka szczepionka w najbliższych latach została opracowana (głównym problemem jest brak wytwarzania w organizmie zakażonym efektywnych przeciwciał neutralizujących, które pozwoliłyby na eliminację wirusa z ustroju).
Analizując sposób szerzenia się zakażeń można wysunąć pogląd, że za rozprzestrzenienie się wirusa ASF w populacji dzików odpowiedzialne są najczęściej zakażone, padłe dziki. W mniejszym stopniu wektorem pośrednim w szerzeniu się ASF wśród świń jest czynnik ludzki.
Potwierdziło się to w przypadku województwa podkarpackiego, w którym pierwsze ogniska ASF stwierdzono właśnie w gospodarstwach trzody chlewnej w 2018 r. (8 ognisk) wyłącznie w powiecie lubaczowskim, blisko Ukrainy i woj. lubelskiego, gdzie ASF występował już od kilku lat (na Lubelszczyźnie od 2016 r.).
Wprowadzone zdecydowane działania zapobiegły dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby i przez kolejny rok (2019) nie odnotowano tej choroby w pogłowiu świń w całym województwie. Kolejne ogniska (17) stwierdzono w 2020 r. w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego. Najtrudniejszy był rok 2021, w którym odnotowano ich najwięcej w kraju (55), głównie w powiecie mieleckim. Dzięki znacznemu ograniczeniu populacji dzika nastąpił czterokrotny spadek ognisk ASF stwierdzanych u dzików rdr. (201 w 2021 i 53 w 2022), co wraz z poprawą bioasekuracji gospodarstw trzody chlewnej i eliminacją tych, które ich nie spełniały, przełożyło się na brak ognisk choroby u świń w 2022 r.

Dzięki działaniom podjętym przez Podkarpackiego Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii (PWLW) i Powiatowych Lekarzy Weterynarii tut. województwa, przy współpracy z Zarządami Okręgowymi Polskiego Związku Łowieckiego w Krośnie, Przemyślu, Rzeszowie, Tarnobrzegu i Tarnowie oraz Regionalnymi Dyrekcjami Lasów Państwowych w Krośnie i Lublinie, koordynowanymi Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego, możliwe było opracowanie i złożenie przez PWLW za pośrednictwem Głównego Lekarza Weterynarii do Komisji Europejskiej umotywowanych wniosków celem zmiany obszarów objętych ograniczeniami ASF.
Wprowadzone w 2022 r. zmiany w regionalizacji obejmowały 33 gminy w 8 powiatach, w tym:

• 19 gmin zostało przeniesionych z obszaru objętego ograniczeniami III do OOO II (w 6 powiatach);
• 3 gminy zostało przeniesionych z obszaru objętego ograniczeniami II do OOO I (w 1 powiecie);
• 14 gmin (w 2 powiatach) zostało uwolnione z obszarów objętych ograniczeniami.

Zmiany w regionalizacji stref przedstawiają poniższe grafiki:

Na dzień publikacji, w województwie podkarpackim ustalone są następujące obszary zwalczania choroby, określone w załączniku I do rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2021/605 dnia 7 kwietnia 2021 r. ustanawiające szczególne środki zwalczania afrykańskiego pomoru świń:

• Obszar objęty ograniczeniami I (tzw. strefa niebieska), okalający nw. obszary, gdzie nie stwierdza się choroby (dawna strefa ochronna):
  • gmina Krempna w powiecie jasielskim,
  • część powiatu ropczycko-sędziszowskiego niewymieniona w części II załącznika I,
  • gminy Pruchnik, Rokietnica, Roźwienica, w powiecie jarosławskim,
  • gminy Fredropol, Krasiczyn, Krzywcza, Przemyśl, część gminy Orły położona na zachód od linii wyznaczonej przez drogę nr 77, część gminy Żurawica na zachód od linii wyznaczonej przez drogę nr 77 w powiecie przemyskim,
  • powiat miejski Przemyśl,
  • gminy Gać, Jawornik Polski, Kańczuga, część gminy Zarzecze położona na południe od linii wyznaczonej przez rzekę Mleczka w powiecie przeworskim,
  • powiat łańcucki,
  • gminy Trzebownisko, Głogów Małopolski, część gminy Świlcza położona na północ od linii wyznaczonej przez drogę nr 94 i część gminy Sokołów Małopolski położona na południe od linii wyznaczonej przez drogę nr 875 w powiecie rzeszowskim,
  • gmina Raniżów w powiecie kolbuszowskim,
  • część powiatu dębickiego niewymieniona w części II załącznika I,

• Obszar objęty ograniczeniami II (tzw. strefa różowa), gdzie chorobę stwierdza się u dzików:
  • powiat stalowowolski,
  • powiat lubaczowski,
  • gminy Medyka, Stubno, część gminy Orły położona na wschód od linii wyznaczonej przez drogę nr 77, część gminy Żurawica na wschód od linii wyznaczonej przez drogę nr 77 w powiecie przemyskim,
  • część powiatu jarosławskiego niewymieniona w części I załącznika I,
  • gmina Kamień w powiecie rzeszowskim,
  • gminy Cmolas, Dzikowiec, Kolbuszowa, Majdan Królewski i Niwiska powiecie kolbuszowskim,
  • powiat leżajski,
  • powiat niżański,
  • powiat tarnobrzeski,
  • gminy Adamówka, Sieniawa, Tryńcza, Przeworsk z miastem Przeworsk, Zarzecze w powiecie przeworskim,
  • gmina Ostrów, część gminy Sędziszów Małopolski położona na północ od linii wyznaczonej przez drogę nr A4,
  • część gminy Czarna położona na północ od linii wyznaczonej przez drogę nr A4, część gminy Żyraków położona na północ od linii wyznaczonej przez drogę nr A4, część gminy wiejskiej Dębica położona na północ od linii wyznaczonej przez drogę nr A4 w powiecie dębickim,
  • powiat mielecki,

• Obszar objęty ograniczeniami III (tzw. strefa czerwona), gdzie chorobę stwierdza się u dzików i świń:
  • brak wyznaczonych obszarów.

Z uwagi na opisaną poniżej sytuacją związaną z wystąpieniem pierwszego w 2023 r. ogniska ASF u dzika na obszarze Magurskiego Parku Narodowego, w gminie Krempna, powiat jasielski (gdzie ustanowiony jest obszar objęty ograniczeniami I tzw. strefa niebieska), w najbliższym czasie należy spodziewać się zmiany obszarów w tej części województwa (ustanowienie obszaru objętego ograniczeniami II – strefa różowa i poszerzenie strefy niebieskiej na okoliczne gminy).

Obecnie działania koncentrują się wokół stwierdzonego w Magurskim Parku Narodowym pierwszego ogniska ASF w 2023 r. (gmina Krempna, pow. jasielski).
Chorobę potwierdzono u młodego samca dzika, który poruszał się samotnie na polanie i pozyskany został w ramach odstrzału sanitarnego., blisko granicy z woj. małopolskim i Słowacji, gdzie stwierdza się w ostatnim czasie, także blisko granic Polski, znaczną liczbę ognisk ASF u dzików.

Sytuację tą obrazuje poniższa grafika:

W związku z powyższym Powiatowy Lekarz Weterynarii w Jaśle wydał rozporządzenie Nr 1/2023 dnia 16 lutego 2023 r. w sprawie zwalczania afrykańskiego pomoru świń (ASF) na terenie powiatu jasielskiego (Dz. Urz. Woj. Podkarpackiego poz. 1000).

Aktualną sytuację epizootyczną ASF na terenie Polski można weryfikować na stronie Głównego Lekarza Weterynarii pod linkiem https://bip.wetgiw.gov.pl/asf/mapa, na Słowacji na stronie tamtejszych służb weterynaryjnych pod linkiem https://www.svps.sk/zvierata/choroby_AMO_SR.php.

Zwalczanie choroby opiera się o następujące filary:

• polowania i odstrzał sanitarny (Eliminacja wektora – depopulacja dzika);
• poszukiwanie i usuwanie padłych dzików (Eliminacja wirusa asfv ze środowiska naturalnego);
• bioasekuracja myśliwych podczas polowań oraz zabezpieczenie gospodarstw utrzymujących trzodę chlewną przed wniknięciem wirusa ASFV.

Kolejny to ochrona granic, realizowana m. in. poprzez konfiskaty produktów pochodzenia zwierzęcego na granicy Państwa przez Krajową Administrację Skarbową.